Αν αυτή την εποχή βρεθείτε στα βουνά ή σε δασικές περιοχές της Ελλάδας, το πιο πιθανό είναι ότι θα συναντήσετε έναν ακανθώδη θάμνο φορτωμένο με μωβ-μπλε καρπούς: αυτός είναι ο Προύνος ο ακανθώδης (Prunus spinosa), γνωστός και ως τσαπουρνιά. Με πανελλήνιες παραλλαγές ονομασιών (μαμουσιά στην Αρκαδία, τσαμπουρνιά στη Δωρίδα, γκοριτσιά/γκορτσιά στην Αργολίδα), στο χωριό μου αποκαλούμε την τσαπουρνιά «στρατηγό» της ελληνικής υπαίθρου. Οι καρποί της, τα προύνα ή τσάπουρνα, κρύβουν θησαυρό θρεπτικών συστατικών, φαρμακευτικών ιδιοτήτων και γευστικών δυνατοτήτων – basta να μάθετε πώς να τους αξιοποιήσετε σωστά!
Τι είναι ο Προύνος (Prunus spinosa);
Ο Προύνος ο ακανθώδης ανήκει στο γένος Prunus, της υποοικογένειας Αμυγδαλοειδών (Amygdaloeideae), της οικογένειας Ροδοειδών (Rosaceae). Πρόκειται για έναν θάμνο που φτάνει συνήθως μέχρι 1,5–2 μέτρα ύψος, με βλαστούς γεμάτους αγκάθια. Τα μικρά λευκά άνθη του εμφανίζονται την άνοιξη και προς το τέλος του φθινοπώρου ωριμάζουν οι χαρακτηριστικοί στρογγυλοί καρποί, μωβ-μπλε. Ζει σε υψόμετρο έως 1.200 μέτρα, σε μονοπάτια, δάση, χωράφια και άκρες δρόμων.
Γενικά Χαρακτηριστικά και Τοπικές Ονομασίες
-
Ονομασίες στην Ελλάδα:
• Μαμουσιά (Αρκαδία)
• Τσαμπουρνιά (Δωρίδα)
• Γκοριτσιά/Γκορτσιά (Αργολίδα)
• Τσαπουρνιά (στη δική μου περιοχή) -
Καρποί: Στρογγυλοί, μικροί, αρχικά στυφοί και ξινοί, ωριμάζουν μετά τους πρώτους παγετούς.
-
Ξύλο: Σκληρό, ανθεκτικό, καίγεται αργά χωρίς πολύ καπνό.
Χρήσεις όλου του φυτού
-
Φύλλα
– Μπορούν να χρησιμοποιηθούν για τσάι, αφεψήματα με διουρητικές και καθαρτικές ιδιότητες. -
Άνθη
– Αφέψημα από αποξηραμένα άνθη (ή αποξηραμένα τσάπουρνα) βοηθά στην αντιμετώπιση διάρροιας, δυσεντερίας, γαστρεντερίτιδας. -
Φλοιός
– Περιέχει ταννίνες, κουμαρίνες, γλυκοσίδες και χρησιμοποιείται σε παραδοσιακά σιρόπια και βάμματα με αντιπυρετική και καθαρτική δράση. -
Καρποί (τσάπουρνα)
– Πλούσιοι σε βιταμίνη C, ανθοκυανίνες, αντιοξειδωτικά.
– Χρησιμοποιούνται για:
• Αφεψήματα κατά γρίπης, καταρροής, πονόλαιμου.
• Σιρόπι για εποχική γρίπη (αντιμικροβιακή δράση).
• Χυμός φρέσκων ή αποξηραμένων για ερεθισμούς στόματος και ενίσχυση ούλων.
• Μαρμελάδες, λικέρ, γλυκά (πατxαράν, sloe gin, κ.ά.).
Χημική Σύσταση & Φαρμακευτικές Ιδιότητες
-
Ανθοκυανίνες & Φλαβονοειδή (κυρίως στη φλούδα και στους σπόρους)
-
Ταννίνες, Κουμαρίνες, Γλυκοσίδες
-
Αιθέρια Έλαια, Λίγα Σάκχαρα, Μηλικό Οξύ
-
Πηκτίνες, Γόμες, Ρητίνες
Σύμφωνα με την παραδοσιακή ιατρική:
-
Αφέψημα αποξηραμένων καρπών → καταπολέμηση γρίπης, πυρετού, καταρροής, πονόλαιμου.
-
Αφέψημα αποξηραμένων ανθέων ή καρπών → αντιμετώπιση διάρροιας, δυσεντερίας, γαστρεντερίτιδας.
-
Σιρόπι καρπών → εποχική γρίπη, ενίσχυση ανοσίας, αντιμικροβιακή δράση.
-
Χυμός φρέσκων/αποξηραμένων καρπών → αντιμετώπιση ερεθισμών στόματος και ούλων, αποτοξίνωση αίματος, τονωτική δράση σε αδυναμία/απώλεια βάρους.
-
Έγχυμα λουλουδιών → καθαρτικό, διουρητικό, υποστήριξη νεφρικών λειτουργιών, αντιμετώπιση αδυναμίας στομάχου, βοήθεια σε πνευμονικές παθήσεις, ρύθμιση αρτηριακής πίεσης.
Επιστημονικές Μελέτες (Νεότερα Δεδομένα)
• 2024: Μελέτη για την αξιοποίηση των υπολειμμάτων τσαπουρνιού (sloe residues) από την βιομηχανική επεξεργασία έδειξε ότι οι πολυφαινόλες που περιέχουν έχουν νευροπροστατευτική δράση. Χρησιμοποιήθηκαν «πράσινες» μέθοδοι εκχύλισης για μείωση περιβαλλοντικού αποτυπώματος .
• Αναλύσεις στους καρπούς αποδεικνύουν υψηλή συγκέντρωση ανθοκυανινών και φλαβονοειδών, τάση που οδηγεί τον Προύνο στη λίστα των ελληνικών superfoods, με ισχυρές αντιοξειδωτικές ιδιότητες που βοηθούν στην προστασία των κυττάρων από φλεγμονές και ελεύθερες ρίζες .
Ξύλο και Βιομηχανική Χρήση
-
Το ξύλο του Προυνουού:
• Σκληρό, ανθεκτικό → λαβές εργαλείων, πασσάλους.
• Καίγεται αργά με ελάχιστο καπνό → κατάλληλο για τζάκια. -
Φυσικές βαφές από καρπούς:
• Φλαβονοειδή, χλωροφύλλη, καροτενοειδή → χρωματισμός τροφίμων, νημάτων.
• Χυμός καρπών → σταθερό μωβ χρώμα για βαφή λινών υφασμάτων.
Συνταγές
-
Μαρμελάδα Προυνών
-
Συλλέξτε ώριμα τσάπουρνα, αφού πρώτα περάσουν οι πρώτοι παγετοί (ώριμα σημαίνει ότι έχουν χάσει την πολύ στυφή γεύση).
-
Καθαρίστε και πλύνετε καλά τους καρπούς, αφαιρώντας τυχόν κλαδάκια ή χώμα.
-
Τοποθετήστε τους σε κατσαρόλα με ελάχιστο νερό (2-3 κουταλιές), βράστε μέχρι να μαλακώσουν ‒ αυτό διαρκεί περίπου 15-20 λεπτά σε μέτρια φωτιά.
-
Στραγγίστε τα υγρά, κρατήστε μόνο τον πολτό και προσθέστε ζάχαρη αναλογίας 1:1 (βάρος πολτού-ζάχαρης), λίγες σταγόνες χυμό λεμονιού και, αν θέλετε, λίγη κανέλα για άρωμα.
-
Βράστε σε μέτρια φωτιά για 20-30 λεπτά, ανακατεύοντας συχνά, μέχρι να δέσει η μαρμελάδα.
-
Αφαιρέστε την αφρόκρεμα που σχηματίζεται, παστεριώστε βάζα και γεμίστε τα ενώ η μαρμελάδα είναι ακόμη ζεστή.
-
Κλείστε αεροστεγώς, αφήστε να κρυώσουν και φυλάξτε σε δροσερό, σκοτεινό μέρος.
Ταιριάζει τέλεια σε ψωμί, φρυγανιές, γιαούρτι ή παγωτό.
-
-
Λικέρ Τσαπουρνιάς
-
Γεμίστε ένα γυάλινο βάζο με καθαρισμένα τσάπουρνα (ή αφαιρέστε τους σπόρους για πιο απαλό αποτέλεσμα).
-
Ρίξτε τσικουδιά ή τσίπουρο μέχρι να καλυφθούν πλήρως οι καρποί.
-
Προσθέστε ζάχαρη ίση σε βάρος με τους καρπούς (π.χ. 500 γρ. καρποί – 500 γρ. ζάχαρη) και, αν θέλετε, λίγα δαφνόφυλλα ή 3-4 γαρυφαλλάκια για άρωμα.
-
Κλείστε αεροστεγώς το βάζο, τοποθετήστε το σε σκοτεινό, δροσερό σημείο και αφήστε το για 2–3 μήνες. Ανακινείτε ελαφρά μία φορά την εβδομάδα.
-
Μετά το διάστημα αυτό, σουρώστε το υγρό, φιλτράρετε καλά (με τουλπάνι ή φίλτρο καφέ) και εμφιαλώστε.
Σερβίρεται παγωμένο ως απεριτίφ ή χωνευτικό μετά το φαγητό.
-
Οφέλη για την Υγεία
Οι πολυφαινόλες, οι ανθοκυανίνες και τα φλαβονοειδή του Προυνουού λειτουργούν ως ισχυρά αντιοξειδωτικά, βοηθώντας:
-
Στη μείωση φλεγμονών και στην προστασία των κυττάρων από ελεύθερες ρίζες.
-
Στη ρύθμιση της αρτηριακής πίεσης και στην υποστήριξη πνευμονικών παθήσεων.
-
Στη βελτίωση της πέψης και στην αντιμετώπιση γαστρεντερικών προβλημάτων (διάρροιες, γαστρεντερίτιδα).
-
Στην καταπολέμηση ιώσεων, γρίπης και καταρροής, χάρη σε αφεψήματα και σιρόπια που ενισχύουν το ανοσοποιητικό.
-
Στη διουρητική αποτοξίνωση (απομάκρυνση τοξινών μέσω νεφρών) και στην τόνωση του οργανισμού σε περιπτώσεις κόπωσης και απώλειας βάρους.
Η παραδοσιακή χρήση επιβεβαιώνεται πλέον από σύγχρονες έρευνες που αναδεικνύουν τις νευροπροστατευτικές, αντιοξειδωτικές και αντιμικροβιακές ιδιότητες των εκχυλισμάτων τσαπουρνιάς .
Συμβουλές Συλλογής και Αποθήκευσης
• Φορέστε γάντια και μακριά μανίκια για να προστατευτείτε από τα αγκάθια.
• Συλλέξτε τους καρπούς μετά τους πρώτους παγετούς, όταν έχουν χάσει την έντονη στυφή γεύση.
• Μετά τη συλλογή, αφήστε τους καρπούς να στεγνώσουν σε αεριζόμενο μέρος, μακριά από απ’ ευθείας ήλιο, προτού τους χρησιμοποιήσετε στη μαγειρική ή τους αποξηράνετε.
• Για αποξήρανση, απλώστε τους καρπούς σε μεγάλο ταψί ή καλάθι, σε μέρος με καλό αερισμό.
• Μαρμελάδες και λικέρ διατηρούνται καλύτερα σε δροσερό, σκοτεινό σημείο, μέσα σε αποστειρωμένα γυάλινα δοχεία με αεροστεγές κλείσιμο.
©ΘΕΡΑΠΕΥΤΗΣ*Οι πληροφορίες που περιέχονται στην σελίδα ΘΕΡΑΠΕΥΤΗΣ
δεν μπορούν να αντικαταστήσουν την γνωμάτευση του ιατρού σας. Αν
αποφασίσετε να ακολουθήσετε κάποια θεραπεία ή διατροφή ρωτήστε τον
προσωπικό ιατρό σας.
Ακολουθήστε μας και στο Facebook
Για να μην χάνεις καμία ανάρτηση, ακολούθησε μας στο GOOGLE NEWS!
Μια φωτογραφία χίλιες λέξεις: Ακολούθησε μας και στο Instagram
Social Plugin